Met de top in de hemel

Wat mooi toch, het begin van die lezing: op de hele aarde spraken de mensen één taal. Hier in de gemeente worstelen we er wel mee, dat we niet allemaal dezelfde taal spreken en ook niet even vloeiend. We vertalen preken, we zijn dankbaar voor DeepL en andere translate-apps; zorgt ook wel voor verwarring soms, maar goed…

Talloze pogingen zijn gedaan om tot één wereldtaal te komen. Moet dat dan het Engels zijn? Neen, zeggen de Fransen en de Chinezen hebben ook een argument. Een gecreëerde taal als Esperanto werkte ook al niet. Maar er neigt veel naar Engels en we schakelen er snel op over, omdat het toch veel makkelijker is om éénzelfde taal te spreken. Dat verbindt mensen. – Daarover gaat ons verhaal! Over taal en verbinding.

Als we ’t hebben over het spreken van één taal, kunnen we ook denken aan “alle neuzen in dezelfde richting”. Binnen een taal is er ook nog iets als censuur. De n-woord of de Zwarte Piet, de gender- en rasneutrale woordenschat en gedachten die je niet mag uiten.  Denken we aan de politiek van Rond De Santis of aan Hongarije. In heel wat landen mag je geen kritiek uiten op het regime en daar zit ook verboden woordenschat in. In Oekraïne is volgens Rusland een militaire operatie aan de gang, geen oorlog. Trump is nooit schuldig, het zijn politieke afrekeningen. En ga zo maar door. Dat is framing. Taal schept kaders waarin redelijke argumenten kunnen komen vast te zitten. Framing zorgt ervoor dat we allemaal dezelfde taal gebruiken en dat we de dingen op dezelfde manier gaan zien. – Gelukkig zijn er altijd wel mensen die anders kijken.

Die verschillende aspecten van taal en de invloed op de omgang met elkaar, komen terug in het verhaal van Babel.

Het is het laatste verhaal van de oerverhalen, die Genesis vertelt, van de schepping en de zondeval en Noach. Oerverhalen vertellen iets over de hele mensheid, over elke mens, over jij en ik, en over hoe samenlevingen in elkaar zitten, waar de valkuilen zitten, en ja…  we trappen er nog steeds in…

Laten we een stad bouwen met een toren die tot in de hemel reikt. Dat zal ons beroemd maken…

Dubai, Taipei, New York…

Laten we een toren bouwen, dan worden we beroemd. Het is zo oud als de straat!

Er staat nog iets bij: dan worden we niet over de aarde verspreid; dan blijven we één volk. De nationale trots. Een symbool van onze natie, waardoor we worden geraakt. De A van Antwerpen, die de bruisende stad voorstelt. De haan, de Franse trots, de Davidster die Israël over de hele wereld verenigt.

Nationalisme wordt actief gecreëerd. Het zorgt ervoor dat mensen hun identiteit in hun volk gaan leggen en zich vandaaruit voeden. Maar dat is niet de identiteit die God ons gegeven heeft.

Ook in ons Bijbels verhaal wordt een volk gecreëerd, een soort Übervolk, met een pretentie tot in de hemel. Ieder mens, ieder volk is grensverleggend, maar de grens die hier wordt verschoven is die tussen hemel en aarde, en dat is er één die de mens niet toekomt. Al in het eerste vers van de Bijbel staat: God schiep hemel en aarde. God nam plaats in de hemel en de aarde was aan de mensen.

Maar de mensen wilden een toren bouwen waarvan de top in de hemel reikte…   Het gaat over de intentie. Waarom wil je een gigantische toren bouwen?

Het verhaal van de toren van Babel was tot in het oude China bekend…  Het is zoiets als de zondvloed. Er is iets geweest als een bijzonder grote overstroming die ook in de aardlagen terug is te zien. En de toenmalige wereld wist daarvan.

Zo is er ook iets geweest met een volk dat één taal sprak, na de zondvloed – veel mensen schoten er niet meer over. Logisch dat ze bij elkaar bleven en één taal spraken. Maar de toren raakte niet af. Het grote nationalistisch symbool ging in tegendeel afbrokkelen en de mensen voelden zich niet meer zo verbonden, gingen zich verspreiden en wanneer mensen zich van elkaar verspreiden, ontstaan andere talen.

Let wel: dit is de logische versie:

• De toren raakt niet af
• Mensen verspreiden zich
• Er ontstaan verschillende talen

Dit schrijft de Bijbel:

• Taalverwarring
• De toren raakt niet af
• Verspreiding en talen die ontstaan

Als we wat dieper in het verhaal duiken, zien we een omkering.

Men bouwt een toren om niet verspreid te worden, maar het gevolg van de actie is dat de mensen juist wel verspreid worden.  Het is als met iemand die een put graaft voor een ander, die een ander zwart maakt in de media en daarna zelf de volle laag krijgt, terwijl zijn slachtoffer sympathie heeft opgeroepen.

Of wanneer een land heel erg hamert op de eensgezindheid en het denken voor de mensen voorformuleert, dat er juist dan grote opstanden ontstaan, zoals in Iran, of in Rusland, onlangs.

De mens dacht ook: ik kan alles: ik kan tot in de hemel, ik kan God zijn, maar door zijn actie werd hij zich er erg bewust van wie God is.

En wat ze vooral leerden…

Ze dachten dat technologische vooruitgang – de komst van de gebakken bakstenen – het hoogste goed was en de mensen met elkaar zou verbinden, maar blijkt…  dat taal veel sterker is.

Taal kan bemoedigen en afbreken, kan troosten en kwetsen, kan doden en tot leven wekken, kan verblinden en inzicht geven, kan ophitsen en tot rust brengen. Taal is de basis van alles. Dat schrijft de Bijbel ook: God schiep… met zijn woord.

Woorden zijn krachtig. Gods woorden hebben de kracht van het universum. Onze woorden, die we spreken vanuit wat God ons meegeeft, zijn ook immens krachtig. Zegen en vloek, zijn zeer krachtig.

Wij ondervinden dat ook wel, op sociale media bijvoorbeeld, hoe een paar berichtjes ons kunnen opfleuren, of ons kunnen ergeren of pijn doen.

Taal is alles. (Wiskunde schijnt ook alles te zijn, maar daar ken ik niet genoeg van. Onze God is in elk geval in beide even goed!)

Als er problemen zijn, dan heeft dat meestal met communicatie te maken, omdat eenieder nu een maal zijn of haar manier van communiceren heeft. De een gaat snel iets voortvertellen, de ander zwijgt, de een vindt dat er officieel moet gecommuniceerd worden, de ander probeert het met een paar gesprekjes te regelen, de een vindt dat alles juridisch correct en sluitend moet zijn, de ander vindt de menselijke kant belangrijk…

Psalm 8 zegt van God en de mens: Gij hebt hem bijna goddelijk gemaakt. De mens heeft de heerschappij gekregen over de aarde. Dat is zijn werkelijke identiteit: de mens kreeg van God de heerschappij over de aarde. Het is fenomenaal wat we doen, hoe de technologie vooruitgaat. Het is ook fenomenaal welke puinhoop we van de wereld en van de organisatie van de wereld hebben kunnen maken.

We denken bij heerschappij vaak dat we God zijn, dat wil zeggen: wij Heer en niemand boven ons.

En dat is eigenlijk waar het in Babel over gaat en dat is de valkuil van iedere samenleving, dat ze denkt dat ze god is. En iedereen moet buigen. Wij in het Westen. Hoe hebben we onze cultuur niet opgedrongen in de kolonies? En we hebben niets geleerd. Want nog steeds gaan we onze visie overal opdringen!

De toren van Babel moest zijn top in de hemel hebben. De hemel heet sjamajiem. Maar die sjamajiem is de sjam, de plek, van sjem, de naam van God. Met deze taalbegrippen wordt gespeeld, zeven keer, om onze aandacht te trekken. God heeft zijn plek boven ons in de hemel en geen toren of geen enkele grootse daad van mensen zal Hem verplaatsen.

Trouwens, zo hoog was de toren niet, want God moest afdalen (!) om het bouwwerk te bekijken.

Hij geeft dan ook een gelijkaardige commentaar als na de zondeval. Daar wil God niet dat de eigen-wijze mens ook nog eeuwig gaat leven. Nu zegt God: deze hoogmoedige mens moet niet machtiger worden, anders loopt het faliekant fout. Niet omdat God de grootste moet zijn, maar omdat God het toch wel beter weet en omdat God met liefde regeert en niet uit machtshonger.

De mensen verstonden elkaar niet meer. We moeten hierbij nog niet direct denken aan andere talen, maar aan het verschillend taalgebruik, het anders denken, het lukte niet meer. Zo is ook wat het grootste bouwwerk ooit moest zijn, de Jeddah Tower in Saoudi-Arabië niet afgewerkt geraakt. Ergens zaten de verschillende partijen niet meer op dezelfde lijn.

Er is voor God maar een ding waarin we één taal moeten spreken, en dat is in het geloof, dat we daarin één zijn, daarin mogen we zo groot worden, als we maar willen, dat loopt niet fout. God zelf beschermt ons daarin. De echte eenheid van mensen zit in Hem die de mensen liefheeft. Er zijn wel vijf talen van liefde, maar er is maar één Liefde met hoofdletter die bij onze Schepper zelf vandaan komt.

Taal dient niet om een volk te onderdrukken

Taal dient niet om er machtig mee te worden

Taal dient om God te eren en je naaste lief te hebben als jezelf.

Dat is de taal die hoort bij onze ware identiteit, in Christus. Hij is het symbool van onze natuur en naast Hem geen ander.